استان شناسی؛

کردستان جلوه گاه هنر و فرهنگ و مهربانی کردستان سرزمینی است که آبیدر آن نماد بلندای هنر کردها ، غار کرفتو عظمت قوم کرد ، زریوار خروشان، نماد صافی و پاکی مردمانش ، اورامان شکوه فرهنگ کردستان ، آربابا عروس کوه هایش ، چهل چشمه زلالی و صفای نامش ، قلعه های زیویه و قمچقای همگام با تاریخش ، قرآن نگل نماد ارادت و اعتقاد مردمانش به دین اسلام و پالنگان معرف زیبایی روستاهایش می باشد.معرفی استان کردستان

 
تاریخچه استان
استان كردستان بخشی از سرزمینی است كه تحت حكومت مادها اداره می شده است . كردها یكی از شعبه های مشهور نژاد آریایی هستند كه از حدود 2000 سال پیش از میلاد مسیح از شرق به ایران وارد شده و به شمال غربی و مشرق دریاچه ارومیه مهاجرت نموده اند و محققان در آریایی بودن آنها شكی ندارند .
كردها مردمانی ایرانی تبار هستند كه زبان ، فرهنگ و آداب و سنن آنان در ارتباط و پیوند با دیگر مردمان در قلمرو زیست اقوام ایرانی است . بر اساس مت كتیبه داریوش در تخت جمشید و بیستون دولت ماد در سال 550 پیش از میلاد مسیح در قلمرو دولت هخامنشیان قرار داشته است در عصر سلجوقیان و به ویژه در عهد حكومت طغرل بیگ تمامی ناحیه جبال كوهستانی غرب ایران (كردستان) به عراق عجم نام گذاری شده است.
در تقسیمات روزگار صفویه كردستان ولایتی است كه از ولایت كرمانشان جدا و شامل چهار حاكم نشین خورخوره ، جوانرود ، اورامان و الكاء بانه بود . پس از انقلاب مشروطیت بر اساس قانون مصوب 1325/2/14هجری قمری بر طبق قانون تشكیل ایلات و ولایات و دستورالعمل آن ایران به چهار ایالت و 23 ولایت در تقسیمات جدید تقسیم كه كردستان اردلان به دلیل حكومت خاندان اردلان (یكی از خاندان های كرد) بر آن به ان نام خوانده شده است .
در اولین تصمیم گیری درباره تقسیمات جدید كشوری به موجب تصویب نامه شماره 1375 – 1316/9/9شمسی ایران به 6 استان تقسیم شد كه استان غرب مشتمل بر شهرستان های كردستان ، كرمانشاهان ، گروس ، باوندپود (كلهر) ، پشت كوه و لرستان بود .
مساحت استان كردستان 29137 كیلومتر كیلومتر مربع و دارای 180 كیلومتر مرز مشترك در قسمت غربی خود با كشور عراق است .
این استان از شمال به استان های آذربایجان غربی و زنجان و از جنوب به استان كرمانشاه و از شرق به استان همدان محدود است .
آب و هوای استان در ناحیه شمالی آب و هوای نسبتا سرد و در نواحی جنوبی معتدل كوهستانی است و دارای فلات های مرتفع و خشك و دشت های حاصلخیز مانند دشت مریوان ، دشت اوباتو ، دشت ئیلاق یا دهگلان ، دشت قروه و دشت كامیارن است .
رودهای استان با توجه به وضع طبیعی و توپوگرافی منطقه دارای مشخصات خاصی هستند مانند پایین بودن بستر رودخانه از سطح زمین های مجاوره ، افزایش آب در فصل بهار ، غیر قابل استفاده برای قایقرانی و ....
این رودخانه ها به سه حوزه دریای خزر ، دریاچه ارومیه و خاك عراق وارد می شوند . كوه های كردستان قسمتی از كوه های غرب ایران را تشكیل داده اند و مهم ترین آنها برانان در شرق چهل چشمه (چهل چمه) به ارتفاع 3120 متر در غرب دیواندره – كوه عوالان به ارتفاع 2665 متر در بین گاورود و كامیاران ، قره داغ داغ به ارتفاع 3120 متر در شمال بیجار ، گوژه به ارتفاع 2666 متر در بین دهگلان و سنندج ، كوه آبیدر به ارتفاع 2550 متر در سنندج ، كوه بزرگ شاهو به ارتفاع 3325 متر كه بلندترین كوهستان استان است .
براساس نتایج سرشماری عمومی سال 1390 جمعیت استان 1493645 نفر بوده است كه 99.7 درصد جمعیت استان مسلمان هستند و بیشتر مردم تابع و پیرو مذهب شافعی و بقیه نیز پیرو مذهب تشیع هستند .

مسجد جامع سنندج، شاهکاری از دوران قاجار
مركز استان كردستان شهر سنندج است كه در فاصله 520 كیلومتری جنوب غربی تهران قرار دارد كه بنیاد جدید ان در سال 1046 هجری قمری توسط سلیمان خان اردلان پایه گذاری شد .
این شهر دارای بازار ع مساجد ، حمام ها و عمارات متعدد و قدیمی است كه مجموعه ای از آثار فرهنگی را در خود جای داده كه از مهمترین آنها می توان به موزه سنندج – خانه كرد – مسجد دارالاحسان (جامع) باغ و عمارات خسروآباد ، مسجد والی ، بازار قدیمی و بازار سرتپوله – مسجد رشید قلعه بیگی ، مسجد میرزا فرج الله ، قرآن نگل ، مسجد وزیر ، مسجد وكیل ، كلیسای سنندج ، امام زاده پیر عمر ، امام زاده هاجر خاتون ، پل قشلاق ، حمام های پاشا خان ، خان ، وكیل الملك ، دوخزینه ، شیشه و عمارت آصف دیوان ، عمارت و باغ آیت الله مدوخ ، عمارت امجدالاشراف ، عمارت مشیردیوان ، ساختمان شهرداری مركزی و موزه تاریخ طبیعی را می توان نام برد .
در این استان مجموعا 10شهرستان ،29 شهر ،31 بخش و 86 دهستان و 1697 آبادی دارای سكنه و 187 آبادی خالی از سكنه است. شهرستان های استان عبارتند از : سنندج ، سقز ، مریوان ، بانه ، بیجار ، سروآباد ، قروه ، كامیارن ،دیواندره و دهگلان كه هر یك از این شهرستان ها دارای آثار فرهنگی و باستانی بوده و در مریوان دریاچه زریوار كه بزرگترین و تنها دریاچه آب شیرین ایران است قرار دارد .
مراتع و فضاهای گردشگری زیادی در این استان وجود دارد كه در فصل های بهار و تابستان بهترین اب و هوا را داشته و زیبایی طبیعت آن زبانزد خاص و عام است .

مجسمه آزادی در شهر سنندج
مشخصات عمومی
استان كردستان با مساحت 29 هزار كیلومتر مربع كه 8.1 درصد سطح كشور و رتبه هجدهم در بین استان های كشور را دارا می باشد ، در غرب ایران و از شمال به استان های آذربایجان غربی و زنجان ، از جنوب به استان كرمانشاه ، از شرق به استان های همدان و زنجان و از شرق به كشور عراق محدود است .
استان دارای 10 شهرستان ، 29 شهر ، 31 بخش و 86 دهستان و 1697 آبادی دارای سکنه و 187 آبادی خالی از سکنه می باشد . بانه ، بیجار ، سقز ، سنندج ، دیواندره ، كامیاران ، قروه ، مریوان ، سروآباد و دهگلان از مهمترین شهرهای استان می باشند .

                                           روستای پالنگان در شهرستان کامیاران
فرهنگ كردستان
استان كردستان یكی از استان های كردنشین در غرب ایران است ، اكثریت ساكنان این استان ، كرد زبان هستند كه به لهجه های مختلف تكلم می كنند . درباره زبان كردی مردم شناسان بر این رای هستند كه زبان كردی یكی از زبان های گروه هند و اروپایی و ایرانی است .
زبان كردی در استان كردستان و همچنین در استان های الام ، كرمانشاه ، همدان ، آذربایجان غربی و شمال خراسان و دیگر كشورها لهجه های گوناگونی دارد اما مهمترین ، پر تكلم ترین و یا به عبارتی لهجه رسمی و ادبی دو شاخه كرمانجی و سورانی است ، شاخه سورانی در استان كردستان لهجه رایج در ادبیات مكتوب است . دین مردم كردستان اسلام و اكثریت آنها پیرو مذهب تسنن و شافعی می باشند ، شیوه غالب زندگی مردم در این استان سنتی و با هویتی قومی است . وجود حدود 1900 روستا در استان نمایانگر انس مردم به طبیعت و كشاورزی است .

دریاچه آب شیرین زریبار در شهرستان مریوان
جمعیت و نیروی انسانی
بر اساس آخرین سرشماری مركز آمار ایران در سال 1390 ، استان كردستان 1493645 هزار نفر جمعیت دارد كه 66 درصد شهری و 34 درصد را جمعیت روستایی تشكیل می دهد . تراكم نسبی جمعیت معادل 51.2 نفر در كیلومتر مربع است .
از 1436680 هزار نفر جمعیت 6 ساله و بالاتر استان ، 77.56 درصد با سوادند كه این نسبت در مناطق شهری 83.11 درصد و در مناطق روستایی 70 درصد می باشد . جمعیت 10 ساله و بالاتر شاغل استان به تعداد 420 هزار نفر كه 27.50 درصد آن در بخش كشاورزی ، 24 درصد در بخش صنعت 40.3 درصد در بخش خدمات و 8.2 درصد  فعالیت نامشخص و اظهار نشده دارند.
 
جاذبه های گردشگری استان
استان كردستان به سبب پیشینه تاریخی طویل خود كه در اعماق ایران زمین ریشه دوانده و نیز به علت گستره زیبای جغرافیایی همانند نگینی در پهنای ایران زمین می درخشد و حائز جاذبه های تاریخی فرهنگی و طبیعی است .

عمارت خسروآباد در سنندج
جاذبه های تاریخی فرهنگی
با آثار به جای مانده از ادوار كهن بیانگر قدمت و عظمت استان كردستان می باشد كه ذیلا به انها اشاره می شود .
الف - آثار تاریخی قبل از اسلام
تپه باستانی زیویه كه در 55 كیلومتری جنوب شرقی شهرستان سقز واقع شده است .
غار كرفتو در 72 كیلومتری شهرستان سقز
كتیبه تنگیور كه در 25 كیلومتری غرب شهرستان كامیاران واقع شده است كه آثار فوق متعلق به دوران قبل از اسلام بوده و قدمت 2 هزار ساله دارند .
ب - آثار تاریخی بعد از اسلام
مسجد دارالاحسان (1227 هـ - ق)
مسجد دارالامان كه متعلق به دوران قاجار می باشد و در سنندج واقع شده اند .
عمارت آصف الدیوان متعلق به دوران صفویه
بقعه باباگرگر در شهرستان قروه و آثار متعدد دیگر
عمده ترین مناسك و مراسم مذهبی استان كردستان به قرار زیر است:
1- مراسم پیر شالیار
یكی از عمده ترین جشن های با شكوه و كم نظیر منطقه است كه به سبب جاذبه هه و ویژگی های منحصر به فرد خود فوق العاده حائز اهمیت است . محل برگزاری این مراسم روستای اورامان و هر ساله در فاصله دهم و چهاردهم بهمن ماه برگزار می گردد . پیر شالیار یك مغ زرتشتی بوده كه نزد كردها از احترام فوق العاده ای برخوردار بوده است.
2- موسیقی و رقص كردی
نوع موسیقی استان كردستان شاد و دل انگیز بوده و به سبب سرور و شادی كه در انسان ایجاد می كند او را به رقص و پایكوبی وا می دارد . كه مشهورترین رقص آن «هه لپه ركی» است كه ریشه در اعتقادات میترائیسم و مهر پرستی دارد .
3- عرفان و تصوف
در استان كردستان دو فرقه عمده تصوف وجود دارد ، 1- طریقه قادریه و 2- طریقه نقشبندیه
طریقه قادریه را مریدان شیخ عبدالقادر گیلانی (غوث گیلانی) شامل می شود . پیروان این طریقت درك حقیقت و وصول به حق را در قیل و قال سماع می دانند و با حالت دف زنان سر خود را به حالت خاصی به جلو و عقب برده و به عالم جذبه می روند و هر بیننده ای را شیدای خود می كنند . در استان نزدیك به 60 خانقاه وجود دارد كه هر هفته برنامه ذكر و سماع در آنها برپاست .
طریقه نقشبندیه : موسس این طریقه خواجه بزرگ مولانا بهاءالدین محمد نقشبند بخارایی است . مروج این طریقت در كردستان مولانا خالد نقشبندی است . پیروان این طریقت عرفان و وصول به حق و درك حقیقت را در تفكر و سكوت می دانند و بر خلاف طریقت قادریه از قیل و قال و سماع پرهیز می كنند .
جاذبه های طبیعی
استان كردستان با داشتن اقلیم منحصر به فرد تنوع زیستی زیبایی را (گیاهی و جانوری) در خود جای داده است . آب و هوای استان دارای ویژگی های اقلیم معتدل سرد می باشد . وجود ارتفاعات و دره های ژرف و وزش باد غربی پوشش های گیاهی غنی و متنوع و زیبایی را در كردستان به وجود آورده است .
مهم ترین تفرج گاه های استان به قرار زیر می باشند:
دریاچه طبیعی زریوار شهرستان مریوان
سد شهید كاظمی
سد وحدت (قشلاق)
رودخانه قزل اوزن كه از كوه های چهل چشمه سرچشمه می گیرد .
رودخانه قشلاق كه از ارتفاعات شمالی شهرستان سنندج سرچشمه می گیرد
رودخانه سیروان كه پس از دریافت آب های جنوب – غرب و مركز استان وارد استان كرمانشاه می شود .
چشمه باباگرگر در هیجده كیلومتری شمال شهر قروه
چشمه گواز در 50 كیلومتری شمال غربی كامیاران
كردستان به سبب ویژگی های بیوكلیماتیك دارای تنوع زیستیی گیاهی و جانوری بوده كه هر كدام از جذابیت های فوق العاده ای برخوردار می باشند .
كشاورزی كردستان
قسمت اعظم استان بر روی رشته كوه زاگرس قرار گرفته و به همین دلیل به لحاظ اقلیمی دارای شرایط ویژه ای می باشد و اشكال مختلف اراضی شامل كوه های مرتفع ع دره های عمیق ، دشت های دامنه ای ، فلات ها و اراضی پست در این استان وجود دارد . اقلیم های خشك تا خشك سرد ردر استان با متوسط بارندگی 250 میلی متر (بیجار) تا اقلیم نیمه مرطوب معتدل در غرب استان با متوسط بارندگی حدود 800 میلی متر (مریوان) در استان یافت می شود . نواحی شرقی و مركزی استان متاثر از آب و هوای برخی نواحی مركزی ایران و مناطق غرب متاثر از آب و هوای مدیترانه ای است كه حضور عناصر مدیترانه ای همراه با بارندگی مناسب مؤید این نظر است . به طوری كه رایط مذكور سبب شده است كه جنگل های بلوط در این منطقه حضور داشته ولی نواحی شرقی استان دارای پوش استپی می باشد .
بیشتر نواحی غربی ، كوهستانی و اغلب پوشیده از جنگل های طبیعی و در نواحی شرقی استان اراضی مسطح ، دشت ها و فلات های نسبتا وسیعی وجود دارند .
از مساحت استان 49.6 درصد معادل 1400 هزار هكتار مراتع ، 11.3 درصد معادل 320هزار هكتار جنگل و 39.1 درصد معادل 110 هزار هكتار اراضی زراعی به خود اختصاص داده است .
قابلیت ها و مزیت های توسعه بخش كشاورزی
وجود منابع آبی كافی در استان
وجود منابع خاك كافی در استان
بارندگی مناسب در استان
مراتع غنی و زیاد
منابع ژنتیكی گیاهی و دامی متنوع در ایتان و منحصر به فرد مانند بز مرغز ، اسب كردی
جمعیت روستایی با توزیع متعادل در مناطق روستایی
امكان ایجاد صنایع تبدلی برای افزایش ارزش افزوده
وجود شرایط مناسب اقلیمی برای توسعه باغات دیم
ظرفیت بالای تولید شیر و گوشت قرمز در استان
وجود نیروی متخصص و تحصیل كرده كشاورزی در استان
وجود دشت های حاصلخیز از جمله دشت مریوان ، دشت قروه و بیجار
استان دارای 6 حوزه منابع آبی ، سیروان ، قزل اوزن ، زرینه رود ، سیمینه رود ، راز آور ، زاب و رودخانه های متعددی می باشد و مجموع روان آب های استان حدود 8.7 میلیارد متر مكعب كه 17 درصد از منابع آب استان مورد بهره برداری قرار می گیرد .
وضعیت عمومی كشاورزی استان كردستان
بر اساس مطالعات جامع توسعه اقتصادی اجتماعی استان كردستان ، واحدهای اراضی كه برای زراعت آبی به شرط تامین آب قابلیت دارند ، مساحتی حدود 5400 هزار هكتار ، واحدهای اراضی برای كاربری دیم 720 هزار هكتار ، برای مرتع 1800 هزار هكتار معین شده است و اراضی مرتعی حدود 1400 هزار هكتار و جنگل حدود 320 هار هكتار می باشد ، ارقام یاد شده نشان می دهد كه استان با داشتن 1.26 درصد از زمین های آبی و 9.46درصد زمین های كل كشور ، در مقایسه با سایر استان ها در كشت آبی رتبه هیجدهم و در كشت دیم رتبه دوم را دارا می باشد و سالیانه 860 هزار تن محصولات زراعی تولید می شود كه معادل 1.85 درصد كل تولید كشور است .
23 هزار هكتار از اراضی استان به كشت محصولات دائمی اختصاص یافته (رتبه 24 در كشور) و حدود 100 هزار تن محصولات زراعی تولید می شود كه معادل 1.85 درصد كل تولید كشور است .
محصولات عمده زراعی استان ، شامل غلات ، حبوبات ، نباتات علوفه ای علوفه ای و سیب زمینی و محصولات باغی امل انگور ، توت فرنگی ، گردو و دیگر محصئولات باغی ویژه مناطق سردسیری می باشد . توت فرنگی استان كردستان به دلیل مرغوبیت بالای آن ، جایگاه خاصی در بازارهای داخلی كشور دارد و به علت ارگانیك بودن آن جایگاه خاصی می تواند در صادرات غیر نفتی داشته باشد .
توسعه كشت محصولات باغی به ویژه مو دیم در اراضی شیب دار و فاقد پتانسیل زراعی در شهرستان های بانه و مریوان كه دارای بارندگی قابل توجه اند ، از ویژگی های دیگر باغبانی استان است .
استفاده از ماشین آلات كشاورزی تقریبا محدود و به ور كلی حدود 85 درصد فعالیت های زراعی در استان به صورت مكانیزه یا نیمه مكانیزه انجام می گیرد و ضریب مكانیزاسیون موجود 51% می باشد .
تعدا كل دام های استان 2300 هزار راس به تعداد 38 درصد گوسفند و بره ، 12 درصد بز و بزغاله ، 44 درصد گاو و گوساله و 6 درصد آن را تك سمی ها تشكیل می دهد . همچنین استان با داشتن حدود 3.5 میلیون واحد دامی از تراكمی به میزان دو برابر سطح كشور برخوردار است.
بخش صنعت و معدن استان
استان كردستان به لحاظ دارا بودن پتانسیل های خوب از جمله آب و خاك و معادن می تواند در زمینه تولیدات صنعتی رشد و توسعه یابد . استان دارای ذخایر قابل توجه مواد معدنی است و سنگ های تزئینی با تنوع فراوان در رنگ ، شاخص ترین ماده معدنی منطقه می باشد . در حال حاضر استان دارای 138 معدن فعال با بیش از 8.4 میلیون تن استخراج سالیانه و اشتغال زایی 1350 نفر می باشد .
صنایع دستی
استان بسیار متنوع و دارای قدمتی تاریخی است كه فرش بافی و نازك كاری با شهرت و گلیم بافی ، نساجی ، گیوه بافی و زیور آلات محلی از مهم ترین آنهاست.
پتانسیل های بازرگانی و تجاری استان
استان كردستان به دلیل مجاورت با مرز مشترك 230 كیلومتری با كشور عراق ، وجود مشابهت های قومی ، فرهنگی ، و ارتباط خویشاوندی بین شهروندان دو كشور و قرار گرفتن در مسیر ترانزیتی جنوب و شمال غرب كشور دارای ظرفیت ها و توانمندی های بالقوه ای می باشد . همچنین وجود 3 بازرچه فعال مرزی در شهرهای بانه ، مریوان و سقز ، وجود 13 تعاونی مرزنشین با حدود 280 هزار نفر جمعیت ، وجود بانك های تجاری با قابلیت عملیات تجاری بین المللی ، وجود مؤسسات بیمه ای و شبكه بازارهای محلی و فرا منطقه ای پتانسیل بالایی را جهت صادرات و واردات كالا دارا می باشد.
کتابخانه های عمومی
استان کردستان در حال حاضر دارای 81 باب کتابخانه عمومی نهادی است که 51 باب از این کتابخانه ها نهادی و 30 باب دیگر مشارکتی است. بالغ بر 35 هزار 800 عضو در این کتابخانه ها عضویت دارند و بیش از806 هزار نسخه کتاب با موضوعات متنوع و مختلف در این کتابخانه ها نگهداری می شود. زیربنای کتابخانه های عمومی نهادی در استان کردستان 23 هزار و 821 متر مربع است و 6 پروژه ساخت کتابخانه نیز در حال اجراست که با احداث و راه اندازی این کتابخانه ها سرانه زیربنای کتابخانه های عمومی در استان افزایش چشمگیری می یابد.